Dawne przewodniki turystyczne stanowią ogromną część literatury podróżniczej, a zarazem istotne źródła do dziejów turystyki. Można rozpatrywać je także jako ważne świadectwa kultury, promujące wyjazdy poznawcze oraz dostarczające ich czytelnikom sporej dawki wiedzy na temat miast, zabytków, muzeów, a nawet niektórych przejawów dziedzictwa niematerialnego. Nie dziwi zatem, że powstałe w ubiegłych stuleciach przewodniki współcześnie często są przedmiotem badań naukowych, podejmowanych zwłaszcza przez historyków zajmujących się turystyką. Do tej pory brakowało jednak całościowego opracowania na temat polskich przewodników turystycznych wydanych do końca XIX wieku oraz ich roli w rozwoju i popularyzacji historiografii artystycznej. Lukę tę wypełniły badania przeprowadzone przez Dominika Ziarkowskiego w ramach grantu finansowanego przez NCN w konkursie OPUS13, realizowanego w latach 2018–2021. Wyniki tych badań zostały opublikowane w obszernej monografii pt. Przewodniki turystyczne i ich znaczenie dla popularyzacji ustaleń polskiej historiografii artystycznej do końca XIX wieku [1], a także w licznych artykułach zamieszczonych w czasopismach polskich i międzynarodowych, m.in. w „Journal of Tourism History” wydawanym przez Routledge Francis and Taylor Group [2]. Pełna lista publikacji powstałych w ramach projektu dostępna jest na stronie Narodowego Centrum Nauki: https://projekty.ncn.gov.pl/index.php?projekt_id=373088
Polskie przewodniki turystyczne zaczęły powstawać w XVII wieku, stopniowo wyodrębniając się ze znanych wcześniej relacji z podróży. W okresie staropolskim powstało jednak zaledwie dziewięć publikacji przewodnikowych. Prawdziwy rozkwit w zakresie pisarstwa przewodników nastąpił w XIX wieku – ogółem do roku 1900 ukazały się aż 174 publikacje. Najwięcej z nich dotyczyło miast (zwłaszcza Krakowa, ale też Warszawy, Lwowa, Wilna, Poznania, Lublina i innych). Powstawały ponadto przewodniki uzdrowiskowe, po poszczególnych regionach, zabytkach, muzeach i wystawach, a także po zagranicznych krajach i miastach. W badaniach skupiono się przede wszystkim na przekazie treści historyczno-artystycznych w przewodnikach. Udało się wykazać, że publikacje powstające mniej więcej do początku drugiej połowy XIX wieku miały niemal naukowy charakter i często tworzone były przez ówczesnych badaczy przeszłości (np. Ambrożego Grabowskiego, Łukasza Gołębiowskiego, Oskara Flatta, Seweryna Zenona Sierpińskiego, Franciszka Maksymiliana Sobieszczańskiego czy Adama Honorego Kirkora). W ostatniej ćwierci XIX stulecia przewodniki „oderwały się” od naukowego nurtu rozwijającej się historii sztuki i zaczęły pełnić pożyteczną rolę popularyzacji ustaleń tej nowej wówczas dyscypliny. W dalszym ciągu w tworzenie publikacji przewodnikowych zaangażowani byli badacze sztuki, jak np. Władysław Łuszczkiewicz czy Włodzimierz Demetrykiewicz.
W ramach przeprowadzonych badań wskazano też na relacje polskich przewodników z publikacjami zagranicznymi, które wyrażały się m.in. w przejmowaniu pewnych rozwiązań wprowadzanych przez uznane oficyny wydawnicze Karla Baedekera i Johna Murraya. Pewną specyfiką polskich przewodników dziewiętnastowiecznych było akcentowanie treści narodowych, co wiązało się z ówczesną sytuacją polityczną (podział kraju na zabory). Szczególnie wyraźnie jest to widoczne w przewodnikach po Krakowie, natomiast w publikacjach powstających w zaborach rosyjskim i pruskim odwoływanie się do polskości było znacznie utrudnione przez ściślejszą niż w Galicji cenzurę. Mimo to w wielu przypadkach autorom przewodników udawało się wplatać do swoich dzieł wątki patriotyczne.
Oprócz warstwy tekstowej przewodników badaniami objęto też zamieszczane w nich ilustracje. Większość badanych książek zawiera rozmaite widoki, tworzone początkowo w formie rycin (miedziorytów, stalorytów, litografii, a szczególnie często drzeworytów), a potem także fotografii. Zdecydowana większość ilustracji odnosi się do zabytków architektury – wyobrażano pojedyncze budowle, ale też fragmentaryczne widoki miejskie czy panoramy miast, rzadziej wnętrza kościołów i pałaców. Nie ulega wątpliwości, że dzięki przewodnikom (w tym również zawartym w nich ilustracjom) wielu odbiorców mogło poszerzyć swoją wiedzę na temat zabytków i dzieł sztuki.